Bir zamanların meşhur sigara ‘’Yenice’’- ‘’Yenidze’’ markasının hikayesi

Resimlerden birinin üzerinde yazıya baktığımızda yabancı dilde ‘’Yenice ‘’kelimesinin o dildeki yazılışını okuyabiliyoruz.
İlk resim Almanya’nın Dresden kentinden, resimdeki binanın neredeyse bir kopyası yine aynı ülkenin başkenti Berlin yakınlarındaki bir sarayın su pompası binası. Bunu’’ doğu’da yaşıyor gibi yapmak’’diyebiliriz. Buna sanat tarihinde ‘’oryantalizm diyorlar. Bunun tersi de var tabi. Çırağan Sarayının yine Almanya Württemberg sarayını örnek alması gibi. Birisine doğu hayranlığı dersek, diğerine batı hayranlığı diyebiliriz.
Kubbesi, minareleri ve süslemeleriyle bir camiden ayırt edilemeyen bu ilginç bina bugün restorant, otel ve büro kompleksi olarak kullanılıyor. Sigara fabrikası olarak inşa edilen ve halk dilinde ”Yenidze (Yenice) Tütün Camii’ olarak anılan Dresden’deki bu bina bazı yönleriyle ilginç:
İş adamı Hogo Zietz sahibi olduğu ‘’Salem Aleiküm’’ yani ‘’bir zamanlar bizde de satan ‘’Salem’’ markalı sigara işletmelerinin tütününü, bir zamanlar Osmanlı topraklarından olan, şimdi Yunanistan- Makedonya sınırında bulunan Yenidze (yunan. Giannitsa, türk. İskeçe) bölgesinden ithal etmektedir. 20. yy başlarında çıkarılan bir kanunla Dresden’de, şehir merkezine ve çevresine görüntü kirliliği oluşturacak, estetikten yoksun binaların dikilmesi yasaklanır. Bunun üzerine Zietz, şehir dışına gözleri tırmalamayacak, ayrıca Şark (Türk) tütününün kullanıldığı ‘Salem Aleikum’ sigaralarının da reklamını yapacak bir fabrika binası yaptırır. Halk tarafından yadırganan bu bina diğer taraftan reklam işlevini yerine getirerek üne kavuşur ve beklentilerin çok üstünde randıman alınır.
Yenidze tütünü ve Salem sigarası, cami ambalajlı fabrika binası sayesinde büyük bir şöhret kazanır. Mimarı Hammitzsch Camii modeli verdiği sigara fabrikası projesi yüzünden Nazi Almanyası’nın mimarlar odasından atılır ancak adı, ilk minareli fabrikanın mimarı olarak değil sadece, Almanya’daki ilk çok katlı (on katlı) binalardan birinin mimarı olarak da tarihe geçer.
Yenidze sigara fabrikası Türkler açısından farklı bir tarihi öneme sahip. Tarihi kayıtlara göre, 1899 yılında Alman İmparatoru’nun Osmanlı ülkesinden resmen sigara uzmanları istemesi ile İstanbul hükümeti tütün idaresinden 7 uzmanını Almanya´ya gönderir. Dresden´e gelen bu 7 kişi devlet tarafından Prusyalıları eğitmek için gönderilen ilk uzmanlardır. Tütün Osmanlı´da yetişecek ama sigarayı Almanya yapacaktır. 1907 yılında Yenidze (Yenice) fabrikasında işe başlayan ilk Türkler belki de ilk işçi göçünü oluştururlar. Böylece Yenidze sigara fabrikası Almanya’ya gelen ilk Türk işçilerin yerleştirildikleri iş yeri olarak da kayıtlara geçer.
Bu fabrikada üretilen sigara Türkiye’de Yenice adıyla tüketildi. Merhum Adnan Menderes’in tiryakisi olduğu Yenice sigarasını 27 Mayıs darbesinden sonra bağımlıları terk ettiği için bu marka zamanla hafızalardan silindi.